της Ελ. Ορφανίδου
« Κλαρίς δεν θα σ' επισκεφθώ, έχω για γεύμα ένα φίλο». Στην τελευταία σκηνή της «Σιωπής των αμνών», ένας ψυχίατρος ετοιμάζεται να φάει έναν άλλο ψυχίατρο. Τα πράγματα εδώ είναι σοβαρά, καθώς ο Χάνιμπαλ Λέκτερ αρέσκεται στο ανθρώπινο συκώτι, αλλά αυτή είναι μόνο η μία πλευρά της ψυχανάλυσης στην ιστορία του θεάματος.
Το 1999, η πρώτη τους συνάντηση, αν και περιπετειώδης ήταν επιτυχημένη, εξ ου και το φετινό ριμέικ, για το οποίο η διεθνής κριτική δεν είπε και τα καλύτερα. Μένει να δούμε επί της οθόνης αν ο Κρίσταλ μπορεί να μιλήσει με τον Ντε Νίρο για τον Γιουνγκ και οι θεατές να γελάσουν, κάτι που αβίαστα και άπειρες φορές κατάφερε να πετύχει ο Γούντι Αλεν, με τους ψυχαναλυτές ήρωές του ή τους ψυχαναλυτές των ηρώων του. Σπανίως λείπουν από το μεγάλο σκηνοθέτη αναφορές στις νευρώσεις και τους θεραπευτές τους. Είναι προφανές και εξαιρετικά ελκυστικό για τους θαυμαστές του το γεγονός πως αποδομεί την αμερικανική κοινωνία μέσα από τον Φρόιντ και τον Ράιχ. Ποιος δεν θυμάται τον Τίτο Βανδή να εξομολογείται στον ψυχίατρο τον έρωτά του για ένα πρόβατο, στο «Ολα όσα θα θέλατε να μάθετε για το σεξ...»;
Ο Γούντι Αλεν, εκτός από τους μεγάλους της ψυχανάλυσης, «διάβασε» καλά και το μεγάλο του δάσκαλο, τον Μπέργκμαν, πολλές ταινίες του οποίου είναι «ο Γιουνγκ σε απλά ή πολύπλοκα μαθήματα». Κι αν ο Μπέργκμαν μελέτησε Γιουνγκ, ο Παμπστ το 1926 διάβασε Φρόιντ, επιμένουν όσοι έχουν δει την ταινία του «Τα μυστήρια της ψυχής».
* Σαράντα πέντε χρόνια μετά, άλλη μια ιδιοφυΐα, ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ σοκάρισε με τη μελέτη του πάνω στην ψυχολογική πλευρά της εγκληματικότητας και στην αποτελεσματικότητα των θεραπευτικών αγωγών στο «Κουρδιστό πορτοκάλι». Ο ίδιος, στο κύκνειο άσμα του, «Μάτια ερμητικά κλειστά», ειρωνεύεται ουσιαστικά την ψυχοθεραπεία, ντύνοντας τους προβληματικούς ήρωές του, Τομ Κρουζ και Νικόλ Κίντμαν, με τον επαγγελματικό μανδύα των ψυχολόγων, βάζοντάς τους όμως να ξεφεύγουν από τα προβλήματά τους δι' άλλων τρόπων, λιγότερο επιστημονικών, με πιο ανώδυνο το «τσιγαριλίκι».
* Ο Χάρολντ Ράμις, για να επανέλθουμε στο «Ξανά ανάλυσέ το» και τα συναφή, δεν είναι τόσο διαβασμένος. Κι αυτός και άλλοι συνάδελφοί του δεν αναλύουν τα μυστήρια της ζωής και του ανθρώπου, απλώς κάνουν τη δουλειά τους, ακολουθώντας -και εδώ- κάποια στερεότυπα που βόλεψαν το Χόλιγουντ από την εποχή που κατάλαβε ότι οι γιατροί όλων των ειδών και οι ασθένειες όλων των ειδών πουλάνε. Ετσι, ο ψυχαναλυτής ψυχίατρος είναι πιο αλλοπαρμένος από τον ασθενή του, ή διαβολικός σαν τον Χάνιμπαλ Λέκτερ της «Σιωπής των αμνών», ή υπέροχος και αφοσιωμένος μέχρι αναληθοφανούς υπερβολής σαν αυτόν της ταινίας «Συνηθισμένοι άνθρωποι» ή... τέλος ερωτευμένος με τον ασθενή του, όπως η Μπάρμπαρα Στρέιζαντ στον «Πρίγκιπα της παλίρροιας».
Η ψυχανάλυση μπήκε στο σινεμά όταν συμβιβάστηκε μαζί της η αμερικανική κοινωνία. Από τότε, μια καλή θεραπεία βοηθάει σε κάθε περίπτωση, όχι μόνο στη ζωή, αλλά και στο Χόλιγουντ, διότι κάπως πρέπει να μάθει και ο θεατής όλα τα απαραίτητα στοιχεία για να παρακολουθήσει την ταινία. Ενας καλός ή κακός ψυχαναλυτής, δε, βοηθάει ακόμη περισσότερο, διότι όταν πρωταγωνιστεί δίνει και τις λύσεις, δηλαδή σκοτώνει, σώζει, αγαπά, είτε ακολουθώντας επιστημονικές μεθόδους είτε διαστρεβλώνοντάς τις.
Στα χρόνια πριν από το '30, οι λίγοι ψυχίατροι που υπήρχαν στις ταινίες ήταν το ίδιο εκκεντρικοί με τους ασθενείς τους και το όλο σύμπλεγμα αποτελούσε ταμπού εντός και κυρίως εκτός οθόνης. Αμέσως μετά, όταν το Χόλιγουντ αποφάσισε να αποδείξει ότι η ζωή είναι ωραία, ταίριαξαν με τους υπέροχους ανθρώπους που πρόβαλλε ως πρότυπα το σινεμά ή βρίσκονταν στο άλλο άκρο τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα του «υπέροχου γιατρού της ψυχής» από το 1939, ο Φρεντ Αστέρ στο «Carefree». Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος και η οικονομική κρίση που ακολούθησε τα άλλαξαν όλα. Οι Αμερικανοί κατάλαβαν ότι η καταφυγή στην ψυχανάλυση δεν σε έστελνε στο ψυχιατρείο και κάπου εκεί το εμπορικό σινεμά βρήκε ένα νέο ελκυστικό επάγγελμα γεμάτο ήρωες και αντιήρωες. Οσον αφορά τις τελευταίες δεκαετίες, μετά το Βιετνάμ, ένας καλός ψυχοθεραπευτής χωράει σε όλα τα κινηματογραφικά είδη: από το πορνό, όπου ο ψυχίατρος εμπλέκεται ερωτικά με την ασθενή του πάνω στον καναπέ των συνεδρίων, έως την κωμωδία, με το σκυλί της πλούσιας οικογένειας να επισκέπτεται τακτικά τον ψυχαναλυτή για να του φύγει η μελαγχολία.
* Ο σύγχρονος τέλειος ψυχίατρος του σελιλόιντ αφοσιώνεται στους ασθενείς του ακόμη και... μετά θάνατον. Δείτε τον Μπρους Γουίλις: εκλεκτό παιδί της πόλης του και πολυβραβευμένο, αλλά άτυχο. Ο μοναδικός ασθενής που δεν θεράπευσε τον σκοτώνει εντός των πρώτων δέκα λεπτών της «Εκτης αίσθησης»! Τι κάνει σε αυτή την περίπτωση ένας καλός γιατρός; Αρνείται να πάει στον Παράδεισο, παραμένει στη γη και σώζει έναν μικρούλη από την παράνοια.
* Τι θα έκανε ένας κακός ψυχίατρος ώστε να δικαιούται το κινηματογραφικό του ντεμπούτο στα 80'ς; Λοβοτομή σε έναν πολύ έξυπνο και πολύ ιδιαίτερο για τα γούστα του συστήματος άνθρωπο. Αυτό υπέστη η Τζέσικα Λανγκ ως «Φράνσις» και απογείωσε την καριέρα της περνώντας από ένα ψυχιατρικό κρεβάτι.
* Ο γιατρός της και η πλειονότητα των ψυχαναλυτών του σινεμά θα διαγράφονταν από τις επιστημονικές τους ενώσεις εν μία νυκτί. Δεν θα ξέφευγε δε ούτε ο Ρόμπιν Γουίλιαμς στο «Ο ξεχωριστός Γουίλ Χάντινγκ» κι ας είναι ένας πάρα πολύ καλός ψυχολόγος που βοηθάει τον Ματ Ντέιμον να κάνει τις σωστές επιλογές στη ζωή του χωρίς να περάσει στο κοινωνικό περιθώριο. Διότι εξομολογείται στον ασθενή του τα δικά του προβλήματα, κάνοντας τον κοινωνό της προσωπικής του ζωής, παραβαίνοντας έτσι τους μισούς κώδικες δεοντολογίας χάριν της συγκίνησης και των άλλων κινηματογραφικών ευκολιών.
* Οσον αφορά τις γυναίκες ψυχολόγους, εκτός από την προαναφερθείσα Μπάρμπαρα Στρέιζαντ, υπάρχει και η Σάρον Στόουν στο «Βασικό Ενστικτο» ως θύτης, αλλά και η Σιγκούρνι Γουίβερ στο «Copycat», ως θύμα -με σεξουαλικές προεκτάσεις- των παρανοϊκών (αντρών) τους οποίους μελετά. Ο φόβος της μετά την επίθεση την αρρωσταίνει, και η θαυμάσια ψυχίατρος εξελίσσεται σε μια... θαυμάσια κλειστοφοβική, η οποία δεν θεραπεύεται από τις πολύτιμες γνώσεις που διαθέτει, αλλά από το φόβο μπροστά στο νέο κίνδυνο.
Η Γουίβερ λοιπόν κλειστοφοβική, ο Χόπκινς κανίβαλος, ο Ντε Νίρο μαφιόζος με κατάθλιψη, ο Κρουζ ψυχολόγος με τσιγαριλίκι! Ψυχίατροι τρώνε ψυχιάτρους, ψυχολόγοι αρρωσταίνουν περισσότερο από τους ασθενείς τους και τώρα μαφιόζοι ψυχαναλύονται (είτε στο κινηματογραφικό «Analyze that», είτε στο τηλεοπτικό «Sopranos»). Ευτυχώς και για τη ζωή και για την επιστήμη, έξω από το σινεμά ψυχαναλυτές και ασθενείς τα πάνε καλύτερα...
7 - 19/01/2003
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου