Της ΕΛΕΩΝΟΡΑΣ ΟΡΦΑΝΙΔΟΥ
Το 2003, το αμερικανικό σινεμά πήγε... σχολείο ακολουθώντας τα αιματηρά μονοπάτια που είχε ανοίξει προηγουμένως η ίδια η ζωή, σε ένα αδιάφορο μέχρι τότε γυμνάσιο του Ντένβερ, το Κολουμπάιν. Τέσσερα χρόνια πριν, σε αυτό το σχολείο, δύο οπλισμένοι φίλοι σκότωσαν 12 συμμαθητές και μία καθηγήτριά τους!
Tο «Εάν» του Λίντσεϊ Αντερσον |
Εφηβοι πρωταγωνιστές
«Ο Ακήρυχτος πόλεμος» του Μουρ και ο «Ελέφαντας» του Βαν Σαντ έγιναν ταινίες-σημεία αναφοράς για τη σύγχρονη σχολική ζωή, σαν τη «Ζούγκλα του μαυροπίνακα» του 1955, που εστίασε στην αυξανόμενη τότε εφηβική εγκληματικότητα και στα αδιέξοδα των παιδιών που μεγάλωναν στο μακαρθικό περιβάλλον. Ή σαν το «Ανάμεσα στους τοίχους», τη βραβευμένη με το Χρυσό Φοίνικα του φετινού Φεστιβάλ Κανών ταινία, η οποία καταγράφει σύγχρονα ευρωπαϊκά αδιέξοδα, όπως η ανισότητα που βιώνουν μαθητές σε πολυεθνικό σχολείο των Παρισίων.
*Αυτή την ταινία επέλεξε για την πρεμιέρα του το 14ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας, «Νύχτες πρεμιέρας», που ανοίγει τις πύλες του την ερχόμενη Κυριακή, και περιλαμβάνει το αφιέρωμα «Εκπαίδευση: Διαγωγή μηδέν».
Εξαιρετικοί σκηνοθέτες απαντούν και το αθηναϊκό κοινό έχει την ευκαιρία να συγκρίνει διαφορετικούς κινηματογραφικούς κόσμους, όλους κάτω από το όριο της ενηλικίωσης, χάρη στο φετινό αφιέρωμα.
*Πρωταγωνιστές σε όλες τις ταινίες οι έφηβοι. Σήμερα παρατηρούν, αύριο κυβερνούν! Στο μεσοδιάστημα επαναστατούν (;). Με έναν τρόπο ναι, λέει, ο νικητής των φετινών Κανών, Λοράν Καντέ, με την ταινία του «Ανάμεσα στους τοίχους» (Entre les Murs), η οποία δίνει φωνή στους μαθητές ενός πολυεθνικού σχολείου στο Παρίσι. Ακόμη και αυτοί οι νέοι, στο περιθώριο της γαλλικής κοινωνίας, προσπαθούν να αλλάξουν την πραγματικότητα αντιδρώντας στην κοινωνική ανισότητα που επιφύλαξε στις οικογένειές τους το δυτικό όνειρο.
*Τα όνειρα ολοένα και πιο συχνά γίνονται εφιάλτες εντός των σχολικών κτιρίων, όπως στο σκηνοθετικό ντεμπούτο του μόλις 25 χρόνων Αντόνιο Κάμπος που μας αναγκάζει να αντιμετωπίσουμε ένα διπλό φονικό στους διαδρόμους ενός σχολείου στο πολύ σκληρό «Afterschool».
*Στο αφιέρωμα «Διαγωγή μηδέν» θα προβληθεί και η νέα γερμανική ταινία «Die Welle» («Το κύμα») του Ντένις Γκάνσελ. Ενας καθηγητής θα ζητήσει από τους μαθητές του να ανασχεδιάσουν και να ζήσουν σύμφωνα με τους κανόνες του ναζιστικού καθεστώτος, με ολέθρια αποτελέσματα.
*Ακόμη, μαθητές στη Βαγδάτη, μαγνητοσκοπούν τη ζωή τους, στο συγκλονιστικό ντοκιμαντέρ «Baghdad High», και ονειρεύονται την ειρήνη. Η ψηφιακή κάμερα αποδεικνύει ότι οι ζωές τους δεν είναι τόσο διαφορετικές από των συνομηλίκων τους στη Δύση.
*Και τέλος, στην άλλη πλευρά του κόσμου, στο πολιτισμένο Βέλγιο, ένας 16χρονος αφήνεται στη φροντίδα του 30χρονου προγυμναστή του για τις απολυτήριες εξετάσεις. Το «Eleve Libre» του Βέλγου Ζοακίμ Λαφός μιλάει με χιούμορ για την εξουσία που μπορεί να οδηγήσει στην εκμετάλλευση.
Η αλήθεια είναι ότι όλα αυτά αποτελούν για το σινεμά, κυρίως το αμερικανικό, εξαιρέσεις ενός κανόνα που λέει ότι οι ταινίες με θέματα σχολικά πρέπει να περιστρέφονται γύρω από τις περιπέτειες παιδιών που κάνουν όλες τις βλακείες της εφηβείας μαζεμένες και σε υπερθετικό βαθμό: βλέπε το «American pie», και τις εκατοντάδες συναφείς ταινίες που έχουν γυριστεί, για να μη θυμηθούμε και τις αντίστοιχες ελληνικές επιτυχίες, τύπου «Ρόδα, τσάντα και κοπάνα».
Ωστόσο, το σινεμά είχε την ευτυχία να προσφέρει στο κοινό και ιστορίες για σχολεία και μαθητές που έρχονταν από ένα σχεδόν πραγματικό κόσμο. Η μυθοπλασία ήταν το μέσον για να αφουγκραστεί, αν όχι η κοινωνία, τουλάχιστον ο θεατής σε ατομικό επίπεδο, ανησυχίες και λαχτάρες σε σχολικά προαύλια, λίγο πριν βγουν στον έξω κόσμο.
*Χαρακτηριστική, αριστουργηματική τέτοια προσπάθεια είναι το «American graffiti» του Τζορτζ Λούκας (1973), που καταγράφει το τελευταίο βράδυ μιας παρέας αποφοίτων του 1962, πριν πάρει ο καθένας το δρόμο του. Στο οδυνηρό τέλος της εφηβείας και της ανέμελης (;) σχολικής ζωής του Λούκας, μας ταξιδεύουν οι Ρίτσαρντ Ντρέιφους και Ρον Χάουαρντ (ο γνωστός σκηνοθέτης), ενώ εμφανίζεται σε δεύτερο ρόλο και ο Χάρισον Φορντ.
Κάποιοι φεύγουν από τη μικρή πόλη για τη μεγάλη, κάποιοι μένουν, κάποιοι αιωρούνται ανάμεσα στο εδώ και στο εκεί έως την τελευταία στιγμή και δεν βρίσκουν τη δύναμη να ανοίξουν τα φτερά τους.
*Η φυγή είναι η απάντηση και για τον μικρό ήρωα ενός μεγάλου ευρωπαίου σκηνοθέτη, του Φρανσουά Τριφό. Ο Αντουάν Ντουανέλ (τον υποδύεται ο Ζαν Πιέρ Λεό) είναι στα «Τετρακόσια χτυπήματα» ένα παιδί παραμελημένο από τους γονείς του γεμάτο θυμό. Αυτό έχει ως αντίκτυπο χαμηλές σχολικές επιδόσεις και συμπεριφορά που το οδηγούν στο αναμορφωτήριο. Η ταινία, φυσικά, δεν διαδραματίζεται μέσα στο σχολείο, εξάλλου ο μικρός Αντουάν θέλει να ταξιδέψει προς την ελευθερία, την οποία στη συγκεκριμένη περίπτωση εκπροσωπεί η θάλασσα. Εδώ, το σχολείο δεν προσφέρει καμία διέξοδο, ανήκει στην «παλιά τάξη» που αμφισβητεί ο Τριφό και οι συνοδοιπόροι του της «νουβέλ βαγκ». Ετσι, ο Αντουάν φεύγει προς τον ωκεανό για να κάνει μια νέα αρχή.
*Στην απέναντι πλευρά της Μάγχης, στη Βρετανία, το 1968, ανθεί το «κοινωνικοποιημένο» «φρι σίνεμα», και ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του, ο Λίντσεϊ Αντερσον, γυρίζει το «If» (ελληνική μετάφραση «Εάν»).
Τρεις μαθητές, παιδιά της καλής κοινωνίας, βιώνουν τον εξευτελισμό του εκπαιδευτικού συστήματος εσώκλειστοι ενός οικοτροφείου. Ο πρωταγωνιστής της ταινίας, Τράβις (Μάλκολμ Μακντάουελ), απαντά στη βία με βία και γίνεται σύμβολο εξέγερσης του '68, χάρη σε μια εκπληκτική σκηνή κατάληψης στη στέγη της εκκλησίας του σχολείου του.
Δάσκαλε που δίδασκες...
Η βία του Τράβις και των φίλων του στρεφόταν εναντίον των δασκάλων τους και είχε έναν ηρωισμό.
*Στη «Ζούγκλα του μαυροπίνακα» το 1955, μαθητές και καθηγητές συγκρούονται λιγότερο... ηρωικά. Η Αμερική του Μακάρθι, του ψυχρού πολέμου και του συντηρητισμού, αφήνει τη νεολαία της να ασφυκτιά μέσα σε σπίτια με φιστικί ψυγεία και σχολεία σαν αυτά του γλυκερού «Grease». Ο Γκλεν Φορντ είναι ο καθηγητής που θα τα βρει σκούρα σε ένα δημόσιο σχολείο της εποχής, με τους βίαιους μαθητές, αλλά και το εκπαιδευτικό κατεστημένο.
*Ενας από τους ατίθασους μαθητές του είναι ο Σίντνεϊ Πουατιέ, δάσκαλος ύστερα από δεκαπέντε χρόνια σε μια ανάλογη ταινία με τίτλο «Στον κύριό μας με αγάπη». Δασκάλα που παρέδιδε έως και μαθήματα καράτε για να κερδίσει τη «χαμένη» τάξη της έγινε στην πρόσφατη βερσιόν της ταινίας και η Μισέλ Φάιφερ στην «Ασυμβίβαστη γενιά», με μέτρια αποτελέσματα. Αδιάφορα πέρασε από τις αίθουσες και το «187», με τον Σάμιουελ Τζάκσον σε ανάλογο ρόλο. Ούτως ή άλλως, η «Ζούγκλα του μαυροπίνακα» είναι αξεπέραστη. Εγραψε ιστορία τη στιγμή που έπεσαν οι πρώτοι τίτλοι. Διότι πέραν όλων των άλλων, τους συνόδευε το παντελώς άγνωστο τότε «Rock around the clock» του Μπιλ Χάλεϊ, το οποίο έγινε τεράστια επιτυχία και προπομπός της επανάστασης του ροκ εν ρολ.
*Η ενδοσχολική βία όπως την κατέγραψε η «Ζούγκλα» και οι συναφείς σπουδαίες ταινίες της εποχής, «Επαναστάτης χωρίς αιτία» και «Ατίθασος», για τη βίαιη επαναστατικότητα των νέων του '50 έξω στους δρόμους επιβεβαίωσαν τη μαρξιστική θέση για τη βία ως μαμή της ιστορίας.
*Τη δεκαετία του '60, τριάντα χρόνια μετά το αριστούργημα του Ζαν Βιγκό «Διαγωγή μηδέν» (ένα κάλεσμα για νίκη των μικρών προς τους μεγάλους), φύσηξε ο αέρας ελευθερίας του Γαλλικού Μάη.
*Στην Ελλάδα «Διαγωγή μηδέν» ονομάστηκε η -καμία σχέση με το πρωτότυπο- ταινία των Γαζιάδη -Φιλίππου του 1949, με θέμα τον έρωτα ενός καθηγητή (Ντίνου Ηλιόπουλου) για τη μαθήτριά του (Ελλη Λαμπέτη). Ακριβώς τα ίδια, με πιο πολύ σκέρτσο, χαστούκια, απίστευτα εισιτήρια και επιτυχία που διαρκεί μέχρι σήμερα, έκαναν στο «Χτυποκάρδια στα θρανία» η Αλίκη Βουγιουκλάκη και ο Δημήτρης Παπαμιχαήλ. Πέραν αυτών, γυρίστηκαν ταινίες και βιντεοταινίες που μπορούμε πολύ ευχαρίστως να ξεχάσουμε κι εμείς και οι συντελεστές τους, κυρίως τη δεκαετία του ογδόντα, με ήρωες ανεκδιήγητους μαθητές και καθηγητές, καρικατούρες μιας μαθητικής ζωής που ποτέ δεν υπήρξε.
7 - 07/09/2008
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου