Κυριακή 28 Μαρτίου 2010

Σωτήρες που ήρθαν από το σινεμά




Ο Τράβις Μπικλ, ένας άσημος ταξιτζής της Νέας Υόρκης, έγινε το 1976 αυτόκλητος τιμωρός του κακού και έσωσε μια ανήλικη πόρνη από τα σκοτεινά κυκλώματα και τη ζωή των δρόμων.

Η Ελεν Ρίπλεϊ, λοχαγός διαστημοπλοίου, αυτοκτόνησε το 1992 πέφτοντας σε ένα καμίνι ορυχείου στον πλανήτη Φιορίνα, για να σώσει την ανθρωπότητα από το εξωγήινο πλάσμα που είχε στην κοιλιά της. Το σώμα της σχημάτισε κατά την πτώση το σημείο του σταυρού, σαν ένας εν κινήσει εσταυρωμένος του Νταλί. Ο Τόμας Αντερσον, προγραμματιστής ηλεκτρονικών υπολογιστών, έγινε το 1999 ο Εκλεκτός, με το όνομα Νίο, και εκλήθη να σώσει έναν μελλοντικό κόσμο από τις μηχανές και να τον βγάλει από την εικονική πραγματικότητα.

Ολα έγιναν στο σινεμά. Ο «Ταξιτζής» του Μάρτιν Σκορσέζε, το «Alien 3» του Ντέιβιντ Φίντσερ και το «Μάτριξ» των αδελφών Γουατσόφσκι είναι τρεις ταινίες των οποίων οι ήρωες έχουν κάτι κοινό: είναι αλληγορικές μορφές του Ιησού και, σαν και αυτόν, σωτήρες του κόσμου. «Σκοτεινός Μεσσίας» χαρακτηρίστηκε ο ήρωας που ενσάρκωσε ο Ρόμπερτ ντε Νίρο, ενώ ο Νίο του «Μάτριξ», τον οποίο υποδύθηκε ο Κιάνου Ριβς, είναι ο ήρωας που ταυτίζεται με την Καινή Διαθήκη. Η Ρίπλεϊ (Σιγκούρνι Γουίβερ) είναι η μεσσιανική φιγούρα που ανασταίνεται 200 χρόνια μετά ως υβριδικός κλώνος ο οποίος θα ξαναδώσει τη μάχη για τη σωτηρία των ανθρώπων.

Η σωτηρία, το θείο πάθος, ο θάνατος του Χριστού, η Ανάσταση, η Αγία Τριάδα δεν αποτελούν θεματική μόνο των βιβλικών ταινιών που έκανε ο Σεσίλ Ντεμίλ, ούτε της «Ωραιότερης ιστορίας του κόσμου» του Τζορτζ Στίβενς, που βλέπουμε κάθε Μεγάλη Εβδομάδα στην τηλεόραση. Αμερικανοί θεολόγοι, κριτικοί κινηματογράφου και καθηγητές κοινωνικών επιστημών έχουν «δει» την παρουσία του Μεσσία σε ταινίες που δεν πάει ο νους: στο «Χρονικό της Νάρνια», για παράδειγμα, ο Ασλάν, το λιοντάρι, ταυτίζεται με τον Θεό.

Μέχρι να κυκλοφορήσει το «Μάτριξ» υπήρχε μια αμφισβήτηση για την παρουσία του Θεού σε τόσες ταινίες. Στις δημόσιες συζητήσεις ακουγόταν συχνά η τοποθέτηση ότι το κοινό έβλεπε ό,τι επιθυμούσε να δει. Στο «Μάτριξ» δεν χρειάζεται μεγάλη εξυπνάδα για να καταλάβεις ότι ο Νίο είναι ο νέος Χριστός. Ευαγγελικοί πάστορες τον έριξαν στην πυρά, μελετητές των θρησκειών στήριξαν πάνω του την πεποίθησή τους ότι ο Θεός δεν πέθανε, απλοί πιστοί προβληματίστηκαν, φανατικοί τον δαιμονοποίησαν και οι αδελφοί Γουατσόφσκι παραδέχθηκαν ότι η Καινή διαθήκη αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για το έργο τους.

Ο πρωταγωνιστής σε ρόλο Μεσσία: Πρώτα απ' όλα τ' όνομά του, «Neo», που στα ελληνικά είναι ο νέος, ο καινούριος, ενώ με τον απαραίτητο αναγραμματισμό γίνεται ο «One», ο Ενας. Τον Νίο, έναν απλό προγραμματιστή, τον αναγνωρίζει και τον συστήνει ως «Εκλεκτό», ο Μορφέας, ως άλλος Ιωάννης Βαπτιστής. Μαζί τους στη μάχη κατά των μηχανών ρίχνεται μια κοπέλα, η Τρίνιτι (σαφέστατη αναφορά στην Αγία Τριάδα). Ο Νίο θέλει να καταστρέψει τον κόσμο του Μάτριξ για να σώσει τους ανθρώπους, όπως ο Χριστός θέλει να καταστρέψει τον Σατανά για να σώσει τους ανθρώπους. Ο Νίο πεθαίνει κι ανασταίνεται. Ο Χριστός επίσης.

Δεν τελειώνουν εδώ οι παραλληλισμοί, αλλά το «Μάτριξ» δεν είναι η μόνη ταινία επιστημονικής φαντασίας με πρωταγωνιστή μια μεσσιανική φιγούρα. Ακόμη πιο διάσημος είναι ο «Σούπερμαν», ενώ πριν από αυτόν, στα 1951, υπήρξε ο Κλάατου, ο εξωγήινος του «Οταν η Γη σταματήσει» του Ρόμπερτ Γουάιζ. Ο Κλάατου, προϊόν της ψυχροπολεμικής περιόδου και του φόβου της πυρηνικής καταστροφής, ήταν ο νέος Ιησούς που προειδοποιούσε τον κόσμο για τον πυρηνικό όλεθρο και που, παρά την ευγένεια και την καλοσύνη του, αντιμετωπίστηκε ως εχθρός, τραυματίστηκε και έφυγε. Το 2008 έγινε ριμέικ με τον Κιάνου Ριβς στον ρόλο του Κλάατου-Ιησού.

Ο Σούπερμαν, ο διασημότερος σωτήρας του κόσμου, ήρθε από τον ουρανό σταλμένος από τον πατέρα του για να σώσει τη Γη. Στο «Σούπερμαν: Η επιστροφή» του Μπράιαν Σίνγκερ, ο Σούπερμαν-Χριστός πέντε χρόνια μακριά από τους ανθρώπους, στα ερείπια πλέον του πλανήτη του, του Κρίπτον, προετοιμάζεται για την επιστροφή, η οποία πριν από την τελική δόξα έχει την οδύνη του θανάτου. Σχεδόν σταυρώνεται, πεθαίνει σ' ένα νοσοκομείο με τη θετή μητέρα του παρούσα (όπως η Μαρία), να υπομένει το μαρτυρικό του ταξίδι προς τον θάνατο και μέσα από την ανάστασή του να φέρνει στον κόσμο τη σωτηρία.

Σωτήρες της ανθρωπότητας με ανθρωπολογικά στοιχεία του Ιησού ήρθαν και από το μέλλον. Μισός άνθρωπος μισός μηχανή, ο Ρόμποκοπ του Πολ Βερχόφεν φτιάχτηκε γιατί ο σκηνοθέτης ήθελε, όπως ο ίδιος δήλωσε, να ξαναπεί την ιστορία του Χριστού. Ο αστυνομικός του Ντιτρόιτ Αλεξ Μέρφι, από τον οποίο κατασκευάστηκε ο Ρόμποκοπ, πυροβολήθηκε αρχικά στα πόδια, μετά στα χέρια και τελικά στο κεφάλι, κραυγαλέα υπόμνηση της Σταύρωσης. Αναστήθηκε δε υπό τη νέα του μορφή και τελικώς έσωσε την πόλη. Ενδεικτική των προθέσεων του σκηνοθέτη να ταυτίσει τον ήρωά του απολύτως με τον Χριστό, η σκηνή στην οποία σαν άλλος Ιησούς περπατάει πάνω στο νερό.

Στον «Εξολοθρευτή» του Τζέιμς Κάμερον ο Χριστός είναι ο Τζον Κόνορ (τα αρχικά του ονόματος στα αγγλικά συμπίπτουν με τα αρχικά του Jesus Christ). Γεννήθηκε για να σώσει τον κόσμο από την κυριαρχία των ρομπότ. Τα αρχικά «JC» φέρει και έτερος σωτήρας που ταξιδεύει στον χρόνο για το καλό του κόσμου. Ο Τζέιμς Κόουλ (Μπρους Γουίλις), πρωταγωνιστής των «Δώδεκα πιθήκων» του Τέρι Γκίλιαμ, πάει ανάποδα, από το μέλλον στο παρελθόν, για να γλιτώσει την ανθρωπότητα από έναν φονικό ιό που απειλεί να την αφανίσει. Είναι ένας μοναχικός Μεσσίας, σαν αυτόν που χρόνια πριν, το 1967, υποδύθηκε στην ταινία «Ο μεγάλος δραπέτης», του Στιούαρτ Ρόζενμπεργκ, ο Πολ Νιούμαν. Είναι ένας φυλακισμένος που, κόντρα σε όλες τις εξουσίες, συνεγείρει τα πλήθη (τους συγκρατούμενούς του), στο ταξίδι προς την ελευθερία.

Και βεβαίως υπάρχει ο «Shane»-Αλαν Λαντ στο γουέστερν «Ο άνθρωπος της χαμένης κοιλάδας» που το 1959 έρχεται από το πουθενά για να αποδώσει δικαιοσύνη και φεύγει πάλι στο πουθενά. Σταυροί (από το κοιμητήριο της πόλης) συνοδεύουν την τελευταία του σκηνή και την εξαφάνισή του προς το ηλιοβασίλεμα. Δεν είναι βεβαίως σύμπτωση ότι σκηνοθέτης της ταινίας είναι ο Τζορτζ Στίβενς, ο άνθρωπος που γύρισε έξι χρόνια μετά την ιστορία του Ιησού στην επική «Ωραιότερη ιστορία του κόσμου».
ΕΛΕΩΝΟΡΑ ΟΡΦΑΝΙΔΟΥ

Η ώρα της κρίσης





Οι «New York Times» το είπαν «Το κατά Τζέιμς Ευαγγέλιο». Συντηρητικός αρθρογράφος της εφημερίδας το χαρακτήρισε «απολογία του Πανθεϊσμού», της φιλοσοφικής θεωρίας που ταυτίζει τον Θεό με τον Κόσμο. Η «Washington Post» έγραψε ότι αποδίδει πνευματικές δυνάμεις στη φύση. Και το Βατικανό το κατηγόρησε ότι μετατρέπει την οικολογία σε θρησκεία της χιλιετίας.
Τίποτα απ όλα αυτά, όμως, δεν σταμάτησε την τρελή κούρσα του «Αβαταρ» για τα Οσκαρ και για τον τίτλο του μεγαλύτερου μπλοκμπάστερ όλων των εποχών. Αλλά η σχεδόν θρησκευτική θεώρηση του κόσμου και του ανθρώπου από τον Τζέιμς Κάμερον δεν είναι η μοναδική φετινή περίπτωση μεταφοράς στο σελιλόιντ των προβληματισμών του ανθρώπου για το θείο. Κωμωδίες όπως το «The invention of lying», δράματα σαν το «The blind side», ιστορίες για το τέλος του υλισμού, σαν τον «Εκλεκτό» και τον «Δρόμο», έφεραν στο σινεμά τη θρησκεία. Φυσικά δεν πρόκειται για μια συντονισμένη απόφαση ή μια συνωμοσία διαμόρφωσης θρησκευτικής συνείδησης αλλά μάλλον για μια απάντηση των ταινιών προς το κοινό τους. Σε έναν εξαιρετικά ασταθή κόσμο, αυτόν της κρίσης και της αβεβαιότητας, οι άνθρωποι ανατροφοδοτούν τη σχέση τους με το «θείο».

* Ακόμη και το γεγονός ότι φέτος τα Χριστούγεννα προβλήθηκε άλλο ένα ριμέικ της «Χριστουγεννιάτικης ιστορίας», με τον Τζιμ Κάρεϊ στον ρόλο του Σκρουτζ, συνδυάστηκε με την οικονομική δυσπραγία και την προσπάθεια αποσύνδεσης της ευτυχίας από τα υλικά αγαθά.

Ανθρωπιά και θρησκευτικότητα

* Αλλά σ' έναν κόσμο τρομακτικό, που μόλις βγήκε από τη βιβλική Αποκάλυψη, τίποτα υλικό δεν έχει σημασία. Στον «Δρόμο» του Τζον Χίλγκοτ, με τον Βίγκο Μόρντεσεν και τη Σαρλίζ Θερόν, αυτό που εξυμνείται είναι η ανθρωπιά κι όχι η επιτυχία. Η ταινία αφηγείται την περιπλάνηση ενός πατέρα κι ενός γιου στο νέο κόσμο, στον οποίο το μόνο άξιο να μεταδοθεί από την προηγούμενη στην επόμενη γενιά είναι η πνευματικότητα.

* Πνευματικότητα και υλισμός αναμετριούνται και στο «Last Station» του Μάικλ Χόφμαν, με τον Κρίστοφερ Πλάμερ στον ρόλο του διάσημου ρώσου συγγραφέα Λέοντος Τολστόι, ο οποίος προσπαθεί να αντέξει τις σειρήνες της ίδιας του της δόξας και του πλούτου και να παραμείνει πιστός στις θρησκευτικές του πεποιθήσεις. Ο Τολστόι σε όλη του τη ζωή αναζητούσε το αληθινό νόημα του χριστιανισμού, και οι απόψεις του τον έφεραν σε σύγκρουση με τη ρωσική εκκλησία.

* Σαφείς είναι οι αναφορές στη χριστιανική θεολογία και στον «Εκλεκτό» των αδελφών Χιούζ, με τον Ντένζελ Ουάσινγκτον. Το «βιβλίο του Ελάι», στον πρωτότυπο αγγλικό τίτλο, είναι η Βίβλος. Και η σωτηρία της ανθρωπότητας, χριστιανική υπόθεση.

* Η Αποκάλυψη έρχεται και στο «Legion», μια ταινία του Σκοτ Στιούαρτ με τον Πολ Μπέτανι στον ρόλο του αρχάγγελου Μιχαήλ. Σε αυτή την ταινία δεν έχασαν οι άνθρωποι την πίστη τους στον Θεό, αλλά το ανάποδο.

* Ενα θρησκευτικό θέμα, την ιστορία του Ιώβ, και έναν θρησκόληπτο ήρωα, τον Λάρι Κόπνικ, έχει και η τελευταία ταινία των αδερφών Κοέν, «Ενας σοβαρός άνθρωπος». Ο πρωταγωνιστής της μαύρης αυτής κωμωδίας βλέπει τον κόσμο του να γκρεμίζεται, τον εαυτό του να υφίσταται τις ταλαιπωρίες του βιβλικού προγόνου του και καταφεύγει, για να σωθεί, ακόμη και στους ραβίνους.

* Κωμωδία, θρησκευτική σάτιρα κατ' ακρίβειαν, μπορεί να χαρακτηριστεί η ταινία του Ρίκι Τζερβέ «The invention of lying», για τη θρησκευτική ορθότητα της αλήθειας και το μπέρδεμα που μπορεί να προκαλέσει στον κόσμο η ανακάλυψη του ψέματος.

Χριστιανικά μηνύματα

* Η μετά θάνατον ζωή και οι αναπόφευκτες θρησκευτικές προεκτάσεις μπαίνουν στο επίκεντρο της νέας ταινίας του Πίτερ Τζάκσον «Παραδεισένια οστά». Θέμα της, ο βιασμός και η δολοφονία μιας δεκατετράχρονης κοπέλας, η οποία αιωρείται μεταξύ του Ανω και του Κάτω Κόσμου και παρακολουθεί πώς βιώνουν τον θάνατό της η οικογένεια αλλά και ο βιαστής της.

* Χριστιανικά τα μηνύματα και στο «The blind side» του Τζον Λι Χάνκοκ. Πρόκειται για την ιστορία μιας θρησκόληπτης εύπορης οικογένειας του Νότου, που υιοθέτησε ένα άστεγο μαύρο αγόρι, το οποίο, χάρη στη θετή μητέρα του, τη φετινή νικήτρια των Οσκαρ Σάντρα Μπούλοκ, έγινε μεγάλο αστέρι του ράγκμπι. Στην ταινία το περιβάλλον που αγκαλιάζει το φτωχό αγόρι είναι συντηρητικό και διαποτισμένο με αυστηρές ευαγγελικές παραδόσεις. *