Πέμπτη 25 Αυγούστου 2011

Η ντροπή του Χόλιγουντ



της Ελεωνόρας Ορφανίδου


(Σ.Σ.Αναδημοσίευση κατόπιν επιθυμίας του αναγνώστη Pavel.Πρωτοδημοσιεύτηκε το 2004)

«Το πράγμα θα καταλήξει όπως η Γαλλική Επανάσταση. Οποιος κρεμάσει πρώτος τον άλλο κερδίζει». Το είπε ο Αϊνστάιν, το βίωσαν ο Τράμπο, ο Λόουζι, ο Ντασέν και εκατοντάδες άλλοι καλλιτέχνες και διανοούμενοι την εποχή του μακαρθισμού, της πιο μαύρης σελίδας στον χώρο του αμερικανικού θεάματος και της τέχνης.

Η αντικομμουνιστική υστερία και ο χαφιεδισμός που καλλιέργησε η τρομοκρατία του γερουσιαστή Τζόζεφ Μακάρθι στις αρχές του '50 στις ΗΠΑ για να την «προστατέψει» από τον κόκκινο εχθρό, άφησαν ανεξίτηλα σημάδια και σκιές. Υπό το προπέτασμα του πατριωτισμού η περιβόητη Επιτροπή Αντιαμερικανικών Ενεργειών χώρισε την αμερικανική διανόηση σε πατριώτες και προδότες, σε αριστερούς και χαφιέδες, αποψιλώνοντάς την από τα ταλαντούχα προοδευτικά της στοιχεία. Κι αυτό είναι ένα από τα θέματα του Πανοράματος της «Ε».

Ντάλτον Τράμπο, Εντουαρντ Ντμίτρικ, Χέρμπερτ Μπίμπερμαν, Ρινγκ Λάρντνερ, Τζον Χάουαρντ Λόσον, Αλμπερτ Μολτζ, Ρόμπερτ Αντριαν Σκοτ, Λέστερ Κόουλ, Αλβα Μπέσι, Σάμιουελ Ορνιτζ: Ηταν οι πρώτοι δέκα, οι περίφημοι πια «δέκα του Χόλιγουντ» που αρνήθηκαν να συνεργαστούν με την επιτροπή Μακάρθι και να απαντήσουν στο ερώτημα: «Υπήρξατε ποτέ μέλος του κουμμουνιστικού κόμματος; Η απάντηση σας μ' ένα "ναι" και ένα "όχι"». Εν μια νυκτί έχασαν τις δουλειές τους, φυλακίστηκαν, αυτοεξορίστηκαν.

Τζακ Γουόρνερ και Λούις Μάγερ (οι δύο μεγιστάνες του Χόλιγουντ), Γκάρι Κούπερ, Ρόμπερτ Τέιλορ, Σαμ Γουντ (Ο σκηνοθέτης του «Για ποιον χτυπά η καμπάνα»), Ηλίας Καζάν, Γουόλτ Ντίσνεϊ, είναι μόνο μερικές από τις διασημότητες που συνεργάστηκαν με την επιτροπή, κατέδωσαν συναδέλφους τους και συνέχισαν ανενόχλητοι την καριέρα τους.

Τα δύο άκρα και στη μέση ο γερουσιαστικής Μακάρθι να ξεχωρίζει την ήρα από το στάρι, σε μια εποχή που διαδέχθηκε το «νιου ντιλ» του Ρούσβελτ, την προπαγάνδα κατά των ναζί και την φιλοσοβιετική πολιτική, αποτέλεσμα της συμμαχίας κατά της Γερμανίας στις αρχές της δεκαετίας του '40.

Το ανατολικό μέτωπο και το Περλ Χάρμπορ επέτρεψαν στο Χόλιγουντ να γυρίσει ταινίες σαν το «Θύελλα στην Ουκρανία» και το «Αποστολή στη Μόσχα». Δέκα χρόνια αργότερα οι συντελεστές αυτών των ταινιών κυνηγήθηκαν ως κομμουνιστές, γιατί ο κόσμος είχε αλλάξει και τα ροζ απομνημονεύματα ενός πρεσβευτή από την όμορφη Ρωσία δεν συμβάδιζαν πια με την εικόνα του ψυχροπολεμικού εχθρού.

Την ταινία «Αποστολή στη Μόσχα» του Μάικλ Κέρτιζ, μαζί με άλλες που χαρακτηρίζουν ή περιγράφουν αυτή την εποχή , έχει εξασφαλίσει το «Πανόραμα».

Ο σεναριογράφος του «Αποστολή στη Μόσχα» Χάουαρντ Κοχ μετά τον πόλεμο δεν μπορούσε να βρει δουλειά, όπως και ο Αλμπερτ Μολτς, σεναριογράφος της πρωτοποριακής ταινίας του Ντασέν «Γυμνή Πόλη», που επίσης θα προβληθεί. Η ταινία περιγράφει τη δολοφονία και τις έρευνες γύρω από τον φόνο μιας γυναίκας στη Νέα Υόρκη, αλλά πρώτη φορά στην ιστορία του σινεμά εξωτερικά και εσωτερικά γυρίσματα ταινίας έγιναν σε φυσικούς χώρους, εκτός στούντιο.

Οπως γράφουν στο βιβλίο τους «Radical Hollywood», οι Π. Μπουλ και Ντ. Βάγκνερ, «η όποια αριστερή, ριζοσπαστική στροφή του Χόλιγουντ εκείνη την εποχή, ξεκίνησε από τους σεναριογράφους, οι οποίοι ζητούσαν περισσότερη καλλιτεχνική ελευθερία, δηλαδή συνδικαλίζονταν». Απ' αυτούς ξεκίνησε και ο Μακάρθι και πέρασε στη συνέχεια στους σκηνοθέτες και τους ηθοποιούς.

Αποκορύφωση του παραλογισμού της μαύρης λίστας, η βράβευση με Οσκαρ σεναρίου ενός διωκόμενου. Το 1956, κάποιος Ρόμπερτ Ριτς κερδίζει Οσκαρ σεναρίου για την ταινία «The Brave One», του Ιρβινγκ Ράπερ. Ο βραβευθείς απουσίαζε από τη λαμπρή τελετή, και πώς όχι, αφού πίσω από το ψευδώνυμο αυτό κρυβόταν ο εκδιωχθείς Ντάλτον Τράμπο.

Η ιστορία του θα μπορούσε να είναι η ιστορία του ήρωα της ταινίας «Η Βιτρίνα» του Μάρτιν Ριτ. (Ο σκηνοθέτης, ο σεναριογράφος της ταινίας Γουόλτερ Μπερνστάιν και οι ηθοποιοί Ζίρο Μόστελ και Χέσελ Μπερνάντι είχαν μπει στη «μαύρη λίστα» το 1952).

Η ιστορία έχει ως εξής: Ο πρωταγωνιστής της ταινίας (Γούντι Αλεν) προσπαθώντας να βοηθήσει κάποιο φίλο του, κομμουνιστή συγγραφέα, υπογράφει τα έργα του, παίρνοντας το 10% των κερδών. Σιγά σιγά γίνεται η «βιτρίνα» και για άλλους αριστερούς συγγραφείς, ώσπου, διάσημος ων, καλείται και ο ίδιος από την Επιτροπή Αντιαμερικανικών Ενεργειών για να καταδώσει αριστερούς συναδέλφους του. Θα πει «όχι» και θα πάει φυλακή.

Ο Μάρτιν Ριτ, μετά την είσοδό του στη «μαύρη λίστα» δυσκολεύτηκε να κάνει ταινίες, αλλά ένας άλλος συνάδελφος του, ο Αμπραάμ Πολόνσκι, δεν μπόρεσε να κάνει τίποτα επί δεκαετίες. Την ταινία του «Fοrce of Evil» θα παρουσιάσει το «Πανόραμα». Ο Πολόνσκι, που έσβησε καλλιτεχνικά εξαιτίας του μακαρθισμού, διαμαρτυρήθηκε έντονα όταν η Ακαδημία βράβευσε με τιμητικό Οσκαρ τον Ελία Καζάν.

Θύμα της υστερίας της εποχής και ο σκηνοθέτης Χέρμπερτ Μπίμπερμαν, ο οποίος μαζί με άλλους κινηματογραφιστές που βρέθηκαν στη «μαύρη λίστα» (όπως ο σεναριογράφος Μάικλ Γουίλσον) γύρισε το 1953, αμέσως μετά την αποφυλάκισή του, το «Αλάτι της γης». Μια πολιτική ταινία, προπομπό του αγωνιστικού κινηματογράφου των δεκαετιών του '60 και του '70. Πρόκειται για την απεργία των εργατών ενός ορυχείου στο Νέο Μεξικό το 1951 και την πολιτική και κοινωνική συνειδητοποίηση των γυναικών τους. Το συνεργείο και οι ηθοποιοί δέχθηκαν επιθέσεις από την Κου Κλουξ Κλαν, γιατί η ταινία είχε και αντιρατσιστικά μηνύματα, ενώ η Μεξικάνα πρωταγωνίστρια της ταινίας Ροζάουρα Ρεβουέλτας συνελήφθη και απελάθηκε από τις ΗΠΑ, με την κατηγορία ότι είχε περάσει παράνομα τα σύνορα. Οταν η ταινία ολοκληρώθηκε, κανένας κινηματογράφος δεν δέχθηκε να την προβάλει και έως το 1964 ήταν απαγορευμένη στην Αμερική. Χάρη σε προοδευτικούς κριτικούς σαν τον Ζορζ Σαντούλ έγινε γνωστή στο ευρύ κοινό.

Το «Αλάτι της γης» θα προβληθεί στο «Πανόραμα» μαζί με το επίσης αντιρατσιστικό «Διασταυρούμενα πυρά» του Εντουαρντ Ντμίτρικ. Το «Crossfire», γυρίστηκε το 1947 και θεωρήθηκε ότι αμφισβήτησε τον εθνικό αμερικανικό μύθο: Αμέσως μετά τη λήξη του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου ένας Εβραίος δολοφονείται χωρίς κανέναν εμφανή λόγο από στρατιώτες που περιμένουν να απολυθούν. Η ταινία πραγματεύεται τα στερεότυπα του ρατσισμού και τη διαπλοκή τους με τον πατριωτικό λόγο. Ο Ντμίτρικ εξαιτίας της βρέθηκε ενώπιον της Επιτροπής, δεν συνεργάστηκε και έγινε ένας από τους πρώτους δέκα της λίστας!

Το 1959 η «μαύρη λίστα» παύει και τύποις να ισχύει, νωρίτερα οι προγραμμένοι άρχισαν να αποκαθίστανται. Κάποιοι πρόλαβαν να ξαναπιάσουν το νήμα από εκεί που το είχαν αφήσει, για κάποιος άλλους ήταν πολύ αργά. Το κοινό θυμάται την πορεία διαμαρτυρίας στην Ουάσιγκτον των Χένρι Φόντα, Ντάνι Κέι, Χάμφρεϊ Μπόγκαρτ και Λορίν Μπακόλ, την αυτοεξορία των Τσάπλιν και Ντασέν, τον Λόουζι, την ορθή στάση των Κάθριν Χέπμπορν και Σπένσερ Τρέισι, τον Τζιν Κέλι. Εκατοντάδες άλλοι λιγότερο γνωστοί, στο ξεκίνημά τους ή στη δύση τους, έσβησαν άσημοι, φτωχοί και παραγκωνισμένοι κοινωνικά.

Τα τελευταία χρόνια δόθηκαν στη δημοσιότητα περισσότερες από τέσσερις χιλιάδες σελίδες πρακτικών των συνεδριάσεων που διεξήγε κεκλεισμένων των θυρών η επιτροπή του γερουσιαστή Μακάρθι. Δεν αποκαλύπτονται κατάσκοποι ούτε επιβεβαιώνονται οι θεωρίες συνωμοσίας...



7 - 26/09/2004