Κυνηγώντας μικρούς μάγους

της Ελεωνόρας Ορφανίδου

Οταν οι αδερφοί Λιμιέρ παρουσίασαν στο Παρίσι το ιστορικό εκείνο φιλμάκι με την άφιξη μιας αμαξοστοιχίας στην αποβάθρα, οι θεατές φοβήθηκαν ότι θα τους πατήσει. Αυτός ήταν ο πρώτος μεγάλος φόβος που προκάλεσε το σινεμά.

Από τότε, κι όσο μεγάλωνε η επιρροή του στο κοινό, το έργο του φόβου και της δαιμονοποίησης των ταινιών ξαναπαίχθηκε πολλές φορές, όχι μόνο σε αίθουσες κινηματογράφου αλλά και σε αίθουσες δικαστηρίων, δημοτικών συμβουλίων, σχολικών συνεδριάσεων, συλλόγων και οργανώσεων.

Ηδη από το 1920, γράφει ο αμερικανός ιστορικός Ντάγκλας Γκόμερι, ο καθένας έβλεπε τις ταινίες σαν το αίτιο για όλα τα κοινωνικά προβλήματα: από τη νεανική εγκληματικότητα, τη διάσπαση του έθνους, την παραβίαση των ηθικών ορίων... έως και τις μεταδοτικές ασθένειες. Οι κινηματογράφοι παραλληλίζονταν με μια ασθένεια, η οποία μπορούσε να καταλάβει όλη τη δύναμη της νέας γενιάς.

Στη δεκαετία του 50, επίσημες και ανεπίσημες φωνές έστρεψαν τα βέλη τους αλλού: όλα τα «κακά» του σινεμά τα πήρε πάνω της η τηλεόραση, γιατί αυτή είχε πια το μεγάλο κοινό. Μια νέα απειλή, αυτή των μέσων μαζικής ενημέρωσης, γεννήθηκε!

Οι επικρίσεις εναντίον του κινηματογράφου στο σύνολό του περιορίστηκαν, ωστόσο πολλές ταινίες πέρασαν των παθών τους τον τάραχο, όχι στα χέρια των λογοκριτών αλλά στα στόματα «ανησυχούντων πολιτών». Οντας ευάλωτο μέσα στα δυσδιάκριτα όρια της τέχνης και του εμπορικού προϊόντος, το σινεμά, ειδικά αυτό που απευθύνεται στα παιδιά, προκάλεσε την κριτική ετερόκλητων ομάδων:

* Συντηρητικοί Αμερικανοί κατηγόρησαν τη «Χιονάτη και τους επτά νάνους» ότι διδάσκει μαγεία με τη μεταμόρφωση της μητριάς της Χιονάτης σε κακιά μάγισσα και προοδευτικοί Σουηδοί πέτυχαν την περικοπή της ίδιας σκηνής ως εξαιρετικά βίαιης.

*Ο «Βασιλιάς των λιονταριών» του Ντίσνεϊ επικρίθηκε δριμύτατα για τη σκηνή της δολοφονίας του βασιλιά από το σφετεριστή του θρόνου αδερφό του.

*Το «Πόκεμον, η ταινία» προκάλεσε έντονες αντιδράσεις για την εξοικείωση των παιδιών με τέρατα που δεν υπάρχουν στη φύση και που ίσως στο μέλλον η σύγχρονη γενετική κατασκευάσει!

*Τελευταίο κρούσμα όλης αυτής της κίνησης «να προστατέψουμε τα παιδιά μας», «Ο Χάρι Πότερ και η κάμαρα με τα μυστικά», που θα προβάλλεται από την Παρασκευή. Η ταινία κατηγορήθηκε από θρησκευτικές οργανώσεις και συλλόγους γονέων στη Μινεσότα, το Μίτσιγκαν, τη Νέα Υόρκη, την Καλιφόρνια και τη Βόρεια Καρολίνα, ότι εθίζει τα παιδιά στα μαγεία και τη βία. Συζητήσεις επί συζητήσεων στα αμερικανικά δίκτυα έφεραν το θέμα και στα δελτία ειδήσεων της λιγότερο συντηρητικής Γηραιάς Ηπείρου, στα οποία μάλιστα ακούστηκε η ίδια η συγγραφέας, Τζόαν Ρόουλινγκς, να λέει ότι θα προτιμούσε να μην δουν την ταινία παιδιά κάτω των έξι ετών, γιατί μερικές σκηνές είναι πολύ σκληρές.

Είναι λοιπόν διαβολικός ο Χάρι Πότερ; Κι αν ναι, περισσότερο ή λιγότερο από τη Χιονάτη που προκαλούσε ανάλογες αντιδράσεις εν έτει 1938; Αυτές οι αντιδράσεις θα προκαλούσαν απλώς μειδιάματα, αν δεν απαιτούνταν από σχολεία και συλλόγους στις ΗΠΑ να αφαιρέσουν τα βιβλία του μικρού ήρωα από τις βιβλιοθήκες τους.

Γονείς που παρακολούθησαν στα δικά τους παιδικά χρόνια τον «Μάγο του Οζ», και δεν ενέδωσαν παρ' ολ' αυτά στους μάγους και τις μάγισσες, άρχισαν να αναρωτιούνται αν ο «Αρχοντας των δαχτυλιδιών» υποκρύπτει πίσω του... αθεϊστικές θεωρίες και μισανθρωπισμό! Αρκεί μια απλή περιήγηση στο Ιντερνετ για να διαπιστώσει κανείς το μπέρδεμα γύρω από το τι πρέπει και το τι δεν πρέπει να βλέπουν τα παιδιά προκειμένου να γίνουν «σωστοί άνθρωποι». Θαρρείς και όσοι είδαν τη «Μαίρη Πόπινς» να πετάει με την ομπρέλα της, αποτόλμησαν το πέταγμα. 'Η, όσοι είδαν την «Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων» μπέρδεψαν το φανταστικό κόσμο της ταινίας με την πραγματικότητα. Και όμως, ακόμα και αυτές οι ταινίες στην εποχή τους κρίθηκαν, από ανάλογους κριτές, ακατάλληλες για την ψυχική υγεία των παιδιών.

Από την άλλη πλευρά, ουδείς σκέφθηκε ποτέ να διαμαρτυρηθεί για όλη αυτή τη «γελοιογραφική» (κατά τον διάσημο ιστορικό Ζορζ Σαντούλ) ενσάρκωση του ηρωισμού, τον Ποπάι. Κανείς δεν απαγόρευσε τα «Τρία μικρά γουρουνάκια» του Ντίσνεϊ, μολονότι το τεμπέλικο γουρουνάκι το έτρωγε ο κακός λύκος. Και βεβαίως όλοι αγαπούσαν τον φιλάργυρο Σκρουτζ Μακ Ντακ, που δίδασκε στα παιδιά ότι το δολάριο είναι το υπέρτατο αγαθό.

Ούτε μια φωνή δεν επέκρινε τον Πινόκιο, που μεγάλωνε η μύτη του όταν έλεγε ψέματα. Διότι όλα αυτά είχαν ένα διδακτισμό που άρεσε στους γονείς και στις αυστηρές θρησκευτικές οργανώσεις της εποχής. Η σύγχρονη παιδαγωγική είδε πολλά χρόνια μετά, ότι τα «Τρία μικρά γουρουνάκια» ταίριαζαν πολύ με το «Νιου Ντιλ» του Ρούσβελτ.

Οπως τότε, έτσι και τώρα, η λογοκρισία είναι ένα κυνήγι μαγισσών. Και μικρών μάγων...

7 - 24/11/2002