Δευτέρα 1 Δεκεμβρίου 2008

Μασκαράδες με ...ιστορία



Της ΕΛΕΩΝΟΡΑΣ ΟΡΦΑΝΙΔΟΥ

Ο Στάνλεϊ Ιπκις ήταν ένας ασήμαντος υπάλληλος τραπέζης. Δεν είχε φίλους και η τελευταία γυναίκα της ζωής του ήταν ο έρωτάς του της πρώτης δημοτικού. Μοναδικός σύντροφός του το σκυλάκι του. Μια μέρα, τυχαία, ανακαλύπτει μια αρχαία σκανδιναβική μάσκα, τη φοράει και ...όλα αλλάζουν: Γίνεται μια πρασινοκίτρινη φιγούρα που διεκδικεί όσα του στέρησε η κοινωνία και παίρνει τη ρεβάνς.Πολλά χρόνια πριν ο Τσακ Ράσελ βάλει τον Τζιμ Κάρεϊ να υποδυθεί τον πρωταγωνιστή της «Μάσκας», εθνολόγοι, αρχαιολόγοι και ιστορικοί είχαν επισημάνει ότι οι μάσκες αποκάλυπταν -ή έκρυβαν- ένα δεύτερο πρόσωπο και ένα τρίτο πίσω από το δεύτερο: του θείου ή της άλλης φύσης μας.Οι μάσκες πηγαίνουν μαζί με τους μύθους τους. Χωρίς τον Στάνλεϊ Ιπκις το alter ego του δεν έχει λόγο ύπαρξης. Αν ξεφύγουμε από τους σύγχρονους μύθους η σημασία της μάσκας στη ζωή του ανθρώπου αποκτά το πραγματικό της νόημα, αφήνοντας πίσω τη σύγχρονη πλάνη του καρναβαλιού. Οι άνθρωποι δεν μασκαρεύονταν πάντα για να πηγαίνουν σε μασκέ πάρτι και να περνάνε ωραία. Ο άνθρωπος των σπηλαίων της Γαλλίας, ο αρχαιότερος μασκαράς που υπήρξε ποτέ, μάλλον δεν είχε στο νου το μπαλ μασκέ του κολλητού του. Είκοσι χιλιάδες χρόνια πριν ζωγράφισε τον εαυτό του μεταμφιεσμένο σε χορευτή με κέρατα ελαφιού και πόδια αρκούδας. Οι αρχαιολόγοι διίστανται: ντυνόταν έτσι για να ξεγελάσει τη λεία του ή ένιωθε ότι γινόταν εξίσου δυνατός με το θήραμά του; Το σίγουρο πάντως είναι ότι η μάσκα συνδεόταν με την ενστικτώδη ανάγκη του για επιβίωση.


Ανάγκη για επιβίωση


Η αναζήτηση της ανώτερης δύναμης επίσης εκφράστηκε μέσα από τη μεταμφίεση: Φορώντας προσωπείο που αναπαριστούσε ένα θεό ή ένα δαίμονα, ο μακρινός πρωτόγονος πρόγονος έπαυε να είναι απλός παρατηρητής των φυσικών φαινομένων ή θύμα τους. Μετουσιωνόταν σε υπερφυσικό ον, που μπορούσε να αλλάξει τη μοίρα του. Με τη μάσκα ο άνθρωπος δεν ήταν πια άνθρωπος, ήταν δαίμονας, θεός, ζώο, κεραυνός, βροχή, ακόμη και ο θάνατος. Ενα ολόκληρο τελετουργικό στηνόταν γύρω από τον μασκοφόρο για να γίνει η μάσκα το πραγματικό του πρόσωπο, κυρίως στις πρωτόγονες φυλές της Αφρικής και της Β. Αμερικής.

*Ο Λεβί Στρος έγραψε για τις μάσκες των Ινδιάνων της Βόρειας Αμερικής: «Ολες αυτές οι μάσκες είναι μηχανικά ευρήματα, αφελή και βάναυσα συνάμα. Ενα σύστημα από στρόφιγγες και τροχαλίες και σχοινιά, επιτρέπουν στα στόματα να σαρκάζουν τον τρόμο του μυημένου, στα μάτια να θρηνούν το θάνατό του, στα ράμφη να τον καταβροχθίζουν».Κι αν εμείς φοράμε τη μάσκα μας για να τηρήσουμε το έθιμο της Αποκριάς και να διασκεδάσουμε στην Πλάκα, τρομάζοντας τους περαστικούς με τα πλαστικά μας ρόπαλα, σε κάποιες φυλές της Αφρικής ακόμη και σήμερα, οι άνθρωποι κατασκευάζουν μια μάσκα επειδή πρέπει κάποιο πνεύμα να βρει κατοικία.

*Στην Ελλάδα οι πρώτοι μασκαράδες ήταν οι πιστοί του Διονύσου. Οι μάσκες χρησιμοποιούνταν στις τελετές μύησης και λατρείας του θεού. Οι μύστες των διονυσιακών τελετών έβαφαν το πρόσωπό τους με το κατακάθι του μούστου, ενώ οι ιερείς φορούσαν το προσωπείο του θεού του κρασιού και της ελευθεριότητας. Στη μάσκα αυτή έβλεπαν οι πιστοί τον ίδιο τον Διόνυσο, που συμμετείχε στις οργιώδεις γιορτές και στα μυστήρια.Ενας μεγάλος θεατράνθρωπος του καιρού του, ο Θέσπις, πέρασε τη μεταμόρφωση, που είναι βασικός σκοπός της μάσκας, στο θέατρο. Ούτως ή άλλως το αρχαίο ελληνικό θέατρο ενείχε μέσα του όλο τον προβληματισμό των προγόνων μας για τις σχέσεις θεών και ανθρώπων, για τις υπέρτατες δυνάμεις που καθορίζουν τη μοίρα των ανθρώπων, για την τιμωρία της ιεροσυλίας. Οι λόγοι όμως που επικράτησε η χρήση των προσωπείων στις θεατρικές παραστάσεις δεν ήταν πια μόνο μυστικιστικοί.

*Οι θεατές που ήταν μακριά από τη σκηνή έπρεπε να ξεχωρίζουν τους ήρωες, οι άντρες που υποδύονταν γυναικείους χαρακτήρες έπρεπε να δείχνουν ότι είναι γυναίκες. Υπήρχαν μάσκες που απεικόνιζαν σύγχρονα, υπαρκτά πρόσωπα της εποχής όπως το Σωκράτη.

*Μάσκες φορούσαν οι ηθοποιοί και στο ρωμαϊκό θέατρο. Ωστόσο, μάλλον τα Μπακανάλια -οργιώδη γλέντια προς τιμήν του Διονύσου- και το διάδοχό του Καρναβάλι πρέπει να θεωρήσουμε ως πατέρα της μάσκας, όπως την ξέρουμε σήμερα, στη γειτονική Ιταλία.


Ξορκίζουν το κακό


*Τις μάσκες που θαυμάζουμε στο καρναβάλι της Βενετίας και στη λεγόμενη «Κομέντια ντελ άρτε» τις φορούσαν ερασιτέχνες ηθοποιοί στα σκετς που παίζονταν πάνω στα άρματα κατά τις καρναβαλικές γιορτές. Περιφερόμενοι θίασοι έπαιζαν στις ιταλικές πόλεις μικρές κωμικές ιστορίες, από τις οποίες ξεπήδησαν οι γνωστοί λαϊκοί ήρωες του ιταλικού θεάτρου σαν τον Πουλτσινέλα και τον Αρλεκίνο.

*Παιδί όλων αυτών η τέχνη της παντομίμας, όπου ο ηθοποιός έχει βγάλει τη μάσκα, αλλά μετατρέπει σε μάσκα το πρόσωπό του. Δεν υπάρχει δε καλύτερος εκπρόσωπος αυτού του είδους της υποκριτικής από τον Τσάρλι Τσάπλιν.

*Σε όλο τον κόσμο, όλες τις εποχές, η μάσκα μετέτρεπε αυτόν που την φορούσε σε κάποιον άλλο: στις ΗΠΑ, στη γιορτή του Χάλογουιν (με ρίζες της στην Ιρλανδία) τα παιδιά ξορκίζουν το κακό με τρομακτικές μάσκες-κολοκύθες που συμβολίζουν τους κακούς δαίμονες.

*Το κίνημα πανκ υιοθέτησε γρήγορα μια φιλοσοφία όχι τόσο μακρινή από αυτή του προσώπου και του προσωπείου που η μάσκα έχει τη δυνατότητα να κρύβει και να φανερώνει.

*Η λεγόμενη μαζική κουλτούρα, τα κόμιξ και το σινεμά φτιάχνουν ήρωες μασκοφόρους σαν τον «Σπάιντερμαν» και τον «Σούπερμαν», τον «Μπάτμαν» και τον «Ζορό». Οι μάσκες τούς δίνουν τη μαγική δύναμη να πράξουν το καλό. Από την άλλη ο Τζόκερ, ο αντιήρωας του Μπάτμαν, είναι ένας μασκαράς-δαίμονας, η μεταμφίεσή του τον κάνει υπερφυσικά κακό. Η ωραιότερη σούπερ ηρωίδα των κόμιξ, η κοκκινομάλλα Black Cat, την ημέρα είναι χολιγουντιανή σταρ και το βράδυ μεταμφιέζεται σε μασκοφόρο τιμωρό του εγκλήματος.Το σινεμά και τα κόμιξ λένε φυσικά μισές αλήθειες! Οσοι δεν τα μπερδεύουν με τη ζωή, βάζουν τη μάσκα τους κάθε χρόνο μόνο τέτοιες μέρες και βουτούν στην απόλαυση της ανωνυμίας και της ανεμελιάς. Αφορμής δοθείσης από μια γιορτή, λίγο πιο εύθυμης από τις άλλες...

Δεν υπάρχουν σχόλια: