Το σινεμά στην έδρα

της Ελεονώρας Ορφανίδου


Ο Γιωτόπουλος θα ήταν ωραίος και ευθυτενής την ώρα που θα του ζητούσε ο πρόεδρος να σηκωθεί. Ο Σάββας σαφώς θα ήταν ο ζεν πρεμιέ. Ο Κουφοντίνας δεν θα είχε φαλάκρα.





Κι όλοι τους θα ήταν κακοί μεν, πιο «γκλαμ» δε, διότι θα ήταν πλάσματα του μαγικού κόσμου του σινεμά, αυτού στον οποίο ακόμη και οι κακοί οφείλουν να έχουν ομορφιά και γοητεία.

Ταινία φυσικά δεν υπάρχει (ακόμη), αλλά αν υφίσταται μια πιθανότητα να «δούμε» κάτι από τη δίκη που αρχίζει αύριο στις γυναικείες φυλακές Κορυδαλλού, θα το δούμε κλεισμένοι σε μια σκοτεινή αίθουσα και όχι στις τηλεοπτικές ειδήσεις των οκτώ. Η δίκη της 17Ν είναι κλειστή και σιωπηλή, χωρίς ήχο και εικόνα, μια δίκη σαφώς διαφορετική, και όχι φυσικά μόνο γι αυτούς τους λόγους.

Αυτό ήταν; Τελείωσε; Είδαμε ότι είδαμε από τον Κουφοντίνα, την εποχή που τον κουβαλούσε το βαν της αντιτρομοκρατικής από τον ανακριτή στον εισαγγελέα; Μάλλον όχι! Κάποια στιγμή η 17Ν θα ξαναμπεί στο οπτικό μας πεδίο κινηματογραφικά. Το σινεμά αρέσκεται σε ιστορίες σαν αυτή. Και πολλές φορές κάθισε στο εδώλιο κατηγορούμενους που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο το κοινό ήθελε να ξαναδεί.

Γαβράς και Φορντ

Ανάμεσά τους και ήρωες πολύ διαφορετικοί, όπως στον «Καταδότη» του Τζον Φορντ και στο «Ζ» του Γαβρά. Μες στις αδυναμίες και στα «φιξιόν» του, ο κινηματογράφος κράτησε στη μνήμη αληθινές πολιτικές δίκες, όπως του «Ανθρώπου με το γαρίφαλο» ή του ζεύγους των Ρόζενμπεργκ που «Δεν πρέπει να πεθάνουν».

* Το «Ζ» του Κώστα Γαβρά, με την υπόθεση Λαμπράκη, δεν συγκλόνισε μόνο το ελληνικό κοινό, δεν προτάθηκε μόνο για πέντε Οσκαρ, δεν πήρε απλώς δύο. Κυρίως ευαισθητοποίησε τη διεθνή κοινή γνώμη κατά της χούντας, σε μια εποχή (1969) που εδώ όλα «τα πλάκωνε η φοβέρα. Η τέχνη και η πολιτική συμπορεύθηκαν υπέρ της ελευθερίας κι αυτό ενέταξε το «Ζ» στη μικρή πλην ξεχωριστή κατηγορία του κινηματογράφου που ακούει στο όνομα πολιτικό σινεμά.

Είδαμε τα πλάνα του με τα προεόρτια της δίκης, τον ανακριτή Σαρζετάκη, τις δικαστικές αποφάσεις της πλάκας... Η δίκη ήταν η μεγάλη παρούσα-απούσα της ταινίας, έωλη όπως και στην πραγματικότητα.

* Ο Γαβράς παρέμεινε εκεί, σε πείσμα των καιρών, και χρόνια μετά, το 1989, μας έδωσε μια δίκη στο προσκήνιο. Η ταινία ήταν το «Μουσικό κουτί», ο Αρμιν Μούλερ Σταλ ήταν ο κατηγορούμενος μετά από πενήντα χρόνια για εγκλήματα πολέμου Ουγγροαμερικανός, και η Τζέσικα Λανγκ η κόρη του, που καλείται να αποδείξει την αθωότητά του, όχι και τόσο αυτονόητη όσο φαινόταν στην αρχή. Το δικαστήριο στήθηκε και από έδρας ο Γαβράς μας έβαλε να αναρωτηθούμε αν ο χρόνος αθωώνει...

* Πολλά χρόνια νωρίτερα, ο Τζον Φορντ, ενώ διέπρεπε στα γουέστερν, αποφάσισε να στήσει κι αυτός ένα πολιτικό δικαστήριο, μυστικό, προκειμένου να τιμωρήσει έναν προδότη του ιρλανδικού απελευθερωτικού αγώνα.

Τίτλος της ταινίας, ο «Καταδότης», μεταφορά ενός μυθιστορήματος του Λάιαμ Ο' Φλάερτι. Είμαστε στα 1916 και ένας επίδοξος μετανάστης καταγγέλλει στη βρετανική αστυνομία έναν ιρλανδό επαναστάτη. Δικάζεται μυστικά, καταδικάζεται και τιμωρείται.

* Η Ιρλανδία έχει αρκετές κινηματογραφικές πολιτικές δίκες στο ενεργητικό της, με δημοφιλέστερη αυτή της ταινίας του Τζιμ Σέρινταν «Εις το όνομα του πατρός».

Ο Τζέρι Κόνλον, που είναι υπαρκτό πρόσωπο, συλλαμβάνεται και καταδικάζεται αδίκως μαζί με την οικογένειά του σε μια δίκη παρωδία, για την πολύνεκρη βομβιστική επίθεση το 1974, σε ένα παμπ του Λονδίνου. Μια δεύτερη δίκη τον αθωώνει, κι ο Σέρινταν, πολύ Ιρλανδός για να «παρατηρεί» απλώς το θέμα του, το οποίο ούτως ή άλλως δεν έχει πολλές αναγνώσεις, μας κάνει κοινωνούς της δικαίωσης.

* Περιθώρια τέτοια, για χαρές, δεν είχε ο δικός μας Νίκος Τζήμας, διότι ο «Ανθρωπος με το γαρίφαλο», ο Νίκος Μπελογιάννης, καταδικάστηκε και εκτελέστηκε παρά τις διεθνείς αντιδράσεις. Ωστόσο έστησε στην ταινία το δικαστήριό «τους», προσφέροντας στο κοινό τη μόνη χαρά που μπορούσε, την αφήγηση της ιστορίας ενός ήρωα.

* Δίκες με πολιτικό υπόβαθρο υπάρχουν αρκετές στο ελληνικό σινεμά. Το «Κιέριον» του Δήμου Θέου (1974) αλλά και ο «Φάκελος Πολκ» του Διονύση Γρηγοράτου, στα πέριξ της δολοφονίας του αμερικανού δημοσιογράφου Τζορτζ Πολκ, πραγματεύονται την καταδίκη του Γρηγόρη Στακτόπουλου, του έλληνα Ντρέιφους. Ο πραγματικός Ντρέιφους δικάστηκε και καταδικάστηκε στο σινεμά, αδίκως βεβαίως, όπως και στη ζωή, χρόνια νωρίτερα, το 1937. Η ταινία λεγόταν «Κατηγορώ» και πρωταγωνιστούσε ο Πολ Μιούνι.

* Το σινεμά ξαναδίκασε και τους εγκληματίες πολέμου στη Νυρεμβέργη. Ηταν το 1961, όταν ο δικαστής Νταν Χέιγουντ (Σπένσερ Τρέισι) πήγε στη Νυρεμβέργη, αμέσως μετά τη μεγάλη δίκη, για να δικάσει τους τριταγωνιστές, μεταξύ αυτών και ένα δικαστή, τον Ερνστ Γιάνινγκ (Μπαρτ Λάνκαστερ). Δικαστής έκρινε δικαστή, αλλά το Οσκαρ πήγε στον Μαξιμίλιαν Σελ.

Στην Αφρική και τον ψυχρό πόλεμο

* Κανένα Οσκαρ (προς μεγάλη του απογοήτευση) δεν έδωσε στον Στίβεν Σπίλμπεργκ η δική του δίκη. Αυτή του Amistad.

Ενα ισπανικό πλοίο γεμάτο δούλους από την Αφρική γίνεται η αιτία για να δικαστεί ο ρατσισμός από τους καλούς δικηγόρους (Αντονι Χόπκινς, Μάθιου Μακόναχι).

Το «ανθρώπινο φορτίο» υπάρχει μόνο για να καταδικαστεί πολιτικά η μαύρη ενοχή της Αμερικής και να τελειώσει θεωρητικά μια ιστορία που ταλανίζει τις ΗΠΑ μέχρι σήμερα.

* Εκτός, όμως, από τη δουλεία , το αμερικανικό σινεμά δίκασε και τον Ψυχρό Πόλεμο. Πέρα από την υπόθεση Ρόζενμπεργκ, έστησε δικαστικές έδρες και για άλλη μια, αληθινή υπόθεση κατασκοπίας. Ο σκηνοθέτης Τζον Σλέσινγκερ δεν αντιπάθησε τους κατασκόπους στην ταινία του «Το γεράκι και ο Χιονάνθρωπος» κι ας τους καταδίκασε και αυτός (πώς να κάνει κι αλλιώς) σε πολυετείς καθείρξεις. Ο Τίμοθι Χάτον και ο Σον Πεν (με πατέρα στο FBI, παρακαλώ), πηγαινοέρχονταν το 1977 στο Μεξικό κάνοντας εμπορία ναρκωτικών.

Αυτό ήταν απλώς πταίσμα αν σκεφτεί κανείς ότι πουλούσαν και απόρρητα έγγραφα στους Ρώσους με καταστρεπτικά αποτελέσματα!

* Επικριτικά στην αληθινή δίκη δύο αναρχικών στις ΗΠΑ, έστησε τα δικά του έδρανα το 1971 και ο σκηνοθέτης Τζουλιάνο Μοντάλντο.

Η ταινία, πασίγνωστη, φέρει τα ονόματα των δύο ιταλών μεταναστών «Σάκο και Βαντσέτι» (Sacco and Vanzetti), που το 1920 κατηγορήθηκαν για φόνο, με μόνο στοιχείο την πολιτική τους ιδεολογία.

Ολες αυτές τις ιστορίες ευτυχώς το σινεμά δεν μπορεί να τις κάνει ιστορία. Ενα κάποιο βλέμμα, άλλοτε καθαρά άλλοτε όχι, κοιτά δικαστικές έδρες και πολιτικά γεγονότα και λέει απλώς ιστορίες που έχουν ένα υπόβαθρο αλήθειας, συχνά εξαιρετικά κακοποιημένης κι από τους επαγγελματίες της ιστορίας, τους ιστορικούς. Αν αποτολμούσαμε να δούμε σινεμά διαφορετικά, τι θα μας έμενε στ' αλήθεια γύρω από τις Ερυθρές Ταξιαρχίες; Ισως όχι η δολοφονία Μόρο, πιθανότατα όμως η σκηνή των τρομοκρατών που κάνουν έρωτα μέσα στο κλουβί που είχε κατασκευαστεί στο δικαστήριο, καλυπτόμενοι από τις πλάτες των συντρόφων τους.

Μας το έδειξε ο Μάρκο Μπελόκιο στο «Ο διάβολος στο κορμί της» και αυτό δεν είναι η ιστορία των Ερυθρών Ταξιαρχιών, μολονότι είναι πέρα για πέρα αλήθεια.




7 - 02/03/2003