Κυριακή 21 Ιουνίου 2009

Το σινεμά δεν το έκοψε


























Το 1914 ο Τσάρλι Τσάπλιν δημιούργησε τον Σαρλό. Η ταινία ήταν το «Kid auto races at Venice» και ο αλητάκος με το μπαστούνι κάπνιζε αρειμανίως επί επτά λεπτά, από την αρχή ώς το τέλος του φιλμ! Οι επιστήμονες ήταν ακόμα ανυποψίαστοι για τις βλαβερές συνέπειες του καπνίσματος, όσο και οι καπνοβιομήχανοι για τη δύναμη του κινηματογράφου. Ακριβώς πενήντα χρόνια μετά, η επιστημονική κοινότητα εξέπεμψε τα πρώτα SOS. Από τη δεκαετία του '90 που συστηματοποιήθηκε η αντικαπνιστική εκστρατεία, το Χόλιγουντ άρχισε να τηρεί τα προσχήματα. Αλλά αντικαπνιστικές οργανώσεις, ιατρικές έρευνες και πανεπιστημιακές μελέτες εξακολουθούν να υποστηρίζουν ότι αν και τα τσιγάρα στον πραγματικό κόσμο τελούν υπό διωγμό, όσον αφορά τη μεγάλη οθόνη, είναι πάντα εδώ- να 'ναι καλά η γκρίζα διαφήμιση. Στο «Γάμο του καλύτερού μου φίλου» η Τζούλια Ρόμπερτς στενοχωριέται τόσο πολύ που ένας πρώην της παντρεύεται, ώστε ντουμανιάζει μια ολόκληρη ταινία με Marlboro! Είναι γνωστή η παρέμβαση της Χίλαρι Κλίντον, τότε πρώτης κυρίας των ΗΠΑ, που μίλησε για την κακή επιρροή της ταινίας και της πρωταγωνίστριάς της στους νέους. Η νυν υπουργός Εξωτερικών τα είχε βάλει τότε και με τον Λεονάρντο Ντι Κάπριο που ήταν ο... καπνιστής Ρωμαίος Μοντέγος στην αλά Μπαζ Λούρμαν σύγχρονη μεταφορά του σεξπιρικού «Ρωμαίος και Ιουλιέτα». Στις ταινίες του '60, αυτά ήταν απλώς πταίσματα. Σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου του Σαν Φρανσίσκο, τότε εμφανιζόταν κάποιος να καπνίζει ή να κρατάει ένα πακέτο τσιγάρο κάθε πέντε λεπτά. Τις δεκαετίες του '70 και του '80 οι σταρ κάπνιζαν λιγότερο (κάθε δέκα με δεκαπέντε λεπτά), αλλά από τη δεκαετία του '90 -οπότε και συστηματοποιήθηκε η αντικαπνιστική εκστρατεία- κάθε τρία λεπτά κάποιος έκανε ένα τσιγάρο. Το 80% των αντρών πρωταγωνιστών στο σύγχρονο σινεμά καπνίζει! Ο κινηματογραφικός καπνιστής είναι λευκός, άντρας, από τη μεσαία τάξη, πετυχημένος , επιθυμητός και υγιής, ενώ μόνο στο 14% των ταινιών η καπνιστική συνήθεια είναι φορτισμένη αρνητικά. Βεβαίως στο σινεμά, οι σταρ άναβαν πάντοτε στα δύσκολα ένα τσιγάρο! Μόλις όμως οι καπνοβιομηχανίες κατάλαβαν τη δύναμη της εικόνας, το κάπνισμα επί της οθόνης έγινε σχεδόν απαραίτητο. Συχνά μια συμφωνία «έτρεχε» μεταξύ μιας μεγάλης καπνοβιομηχανίας και ενός μεγάλου στούντιο ή μιας μεγάλης ντίβας. Ετσι, το σινεμά κάπνισε επ' αμοιβή, πολύ νωρίς, αμέσως μόλις «μίλησε»: στον «Τραγουδιστή της τζαζ», την πρώτη ομιλούσα ταινία, ο πρωταγωνιστής Αλ Τζόλσον έβρισκε τον καπνό του Lucky Strike εξαιρετικό. Πέρασε ένας αιώνας, αλλά το σινεμά συνέχιζε να καπνίζει, η συνήθης αλλαγή ήταν απλώς ζήτημα μάρκας. Παλιά κυριαρχούσαν τα Lucky Strike, τα Camel, τα Chesterfield και τα Winston, μετά ήλθαν για να μείνουν τα Marlboro. Οι έρευνες έδειξαν ότι το να καπνίζει ο Τσάρλι Τσάπλιν κάνει το κάπνισμα συμπαθητικό, το να φυσά τον καπνό η Λορίν Μπακόλ, τον κάνει σέξι, το να κρατάει ένα τσιγάρο ο Χάμφρεϊ Μπόγκαρτ το μετατρέπει σε σύμβολο ανδρισμού και ο Τζέιμς Ντιν το κάνει σύμβολο επαναστατικότητας. Οι καπνοβιομηχανίες χρησιμοποίησαν το Χόλιγουντ για να πετύχουν διείσδυση στα λαϊκά στρώματα, το μεγάλο τους κοινό, και η ιστορία του κινηματογράφου είναι γεμάτη ονόματα που διαφήμισαν αμέσως ή εμμέσως το κάπνισμα επί χρήμασι. Πόλεμος μεταξύ σταρ και βιομηχανιών Περίπου δέκα χιλιάδες δολάρια πήραν για να καπνίσουν στις ταινίες και στις δημόσιες εμφανίσεις τους Lucky Strike οι Γκάρι Κούπερ, Σπένσερ Τρέισι, Κλαρκ Γκέιμπλ, Μπάρμπαρα Στάνγουικ, Λορίν Μπακόλ, Κάρολ Λόμπαρντ. Και έχει βρεθεί το συμβόλαιο του πρώτου μεγάλου σταρ του Χόλιγουντ, του Ντάγκλας Φέρμπανκς, που τα διαφήμισε, όπως και του σκηνοθέτη Κινγκ Βίντορ. Η Μάρλεν Ντίτριχ πόζαρε για τη διαφήμιση των Lucky Strike, παγιώνοντας την εικόνα της μοιραίας γυναίκας με το τσιγάρο στο στόμα. Εκείνη την εποχή τα Lucky Strike γίνονταν σπόνσορες σε δημοφιλείς ραδιοφωνικές εκπομπές, στις οποίες σταρ σαν την Μπακόλ εξομολογούνταν ότι τις χαλαρώνουν ή ότι τα καπνίζουν γιατί έχουν υπέροχη γεύση. Μέχρι και ο Φρανκ Σινάτρα ενέδωσε το '50 σε διαφήμιση που έλεγε ότι «εγκρίνει» τα Lucky Strike, τα οποία απογειώθηκαν σε πωλήσεις και ανάγκασαν τους ανταγωνιστές τους να απαντήσουν δυναμικά. Η L&Μ Tobacco Company προσέλαβε τον Κερκ Ντάγκλας για να διαφημίσει τα Chesterfield. Οσο για τον Ρόναλντ Ρίγκαν, εμφανίστηκε σε χριστουγεννιάτικη διαφήμιση να τυλίγει τα Chesterfield σε χαριτωμένα δεματάκια. Το 1948, πρόσωπο των Chesterfield, εκ μετεγγραφής, έγινε ο Γκάρι Κούπερ. Η αντεπίθεση ανέβασε τις πωλήσεις: Μπομπ Χόουπ, Μπινγκ Κρόσμπι, Γκλεν Φορντ, Γκρέγκορι Πεκ, Τζέιμς Στιούαρτ, Τάιρον Πάουερ και η Λουσίλ Μπολ, που είχε σπόνσορα για το δικό της σόου την Phillip Morris , έκαναν εξαιρετικά δημοφιλή τα τσιγάρα από τη Βιρτζίνια. Λέγεται μάλιστα για τη Λούσι πως έβαζε μέσα στα πακέτα των τσιγάρων Phillip Morris τα αγαπημένα της Chesterfield και κάπνιζε από τηλεοράσεως ακόμη και έγκυος. Βλέπετε, το 1952 ο κόσμος είχε μπροστά του άλλα δεκαπέντε χρόνια αθωότητας. Στην άλλη πλευρά του ωκεανού, την ίδια εποχή, η Μπριζίτ Μπαρντό έδινε πόντους στη σεξουαλική διάσταση του καπνίσματος δηλώνοντας ότι νιώθει «γυμνή χωρίς τσιγάρο» και ο Μπελμοντό έπαιζε σε ταινίες του Γκοντάρ καπνίζοντας επί της οθόνης το τσιγάρο σύμβολο της νουβέλ βαγκ, τα Gauloises. Στους ίδιους χώρους σύχναζε και ο Σερζ Γκενσμπούργκ, ο οποίος τραγουδούσε κρατώντας ανάμεσα στα δάχτυλα ένα μισοτελειωμένο Gitanes. Η κινηματογραφική Ευρώπη ενέταξε το τσιγάρο στην κουλτούρα της. Κανείς δεν πλήρωσε τον Γκοντάρ και την υπόλοιπη νουβέλ βαγκ , αλλά το αποτέλεσμα ήταν το ίδιο. Χτίστηκε μια μοδάτη συνήθεια, γεμάτη απ' αυτό το δάνειο γοητείας που ο σύγχρονος κόσμος προσπαθεί να ξηλώσει, με αγαρμποσύνη νεοφώτιστου πολλές φορές. Θύμα έως και ο κύριος Ιλό, ο Ζακ Τατί δηλαδή, που κρατούσε πενήντα τόσα χρόνια ανέγγιχτη στο στόμα την κινηματογραφική του πίπα έως φέτος που του την αφαίρεσαν από τις αφίσες μιας ρετροσπεκτίβας , βάζοντας στη θέση της ένα παιδικό μύλο, χάριν της πολιτικής ορθότητας. Οι αντικαπνιστές αντεπιτίθενται Το '50 το τσιγάρο για το σινεμά ήταν απλώς διαφημιστικό κέρδος. Κανείς δεν μπορούσε να στηρίξει επιστημονικά τις τρομακτικές διαπιστώσεις που έκανε το '70 η ιατρική, σημαίνοντας την αρχή της ευθύνης για τη βιομηχανία του θεάματος, απέναντι στο κοινό της. Ουδείς ενοχλούνταν από το γεγονός ότι ο Ντικ Πάουελ, ο Φρεντ Αστέρ, ο Χένρι Φόντα και ο Τζον Γουέιν διαφήμιζαν τα τσιγάρα Camel. Το τσιγάρο ήταν σήμα κατατεθέν και για τον Τζέιμς Κάγκνεϊ, που είχε πάντα ένα κρεμασμένο στα χείλη σε όλες τις ταινίες του. Αυτός διαφήμισε τα Winston μαζί με τους τηλεοπτικούς Φλίνστοουνς και τα έκανε νούμερο ένα στην Αμερική από το 1966 έως το 1972. Στη δεκαετία του '80 τα πράγματα είχαν αλλάξει. Το Χόλιγουντ πιέστηκε από την αλλαγή στάσης του κόσμου απέναντι στο τσιγάρο κι άρχισε να το απαρνιέται. Η Ρίτα Χέιγουρθ με το πιπάκι της ήταν πια παρελθόν, η σεξουαλικότητα στο σινεμά έπρεπε να επαναπροσδιοριστεί! Το «Βασικό Ενστικτο» απέδειξε ότι το ζήτημα δεν ήταν τόσο απλό. Η Σάρον Στόουν την ώρα που σταυρώνει τα πόδια αφήνοντας ακάλυπτα όσα δεν έπρεπε, καπνίζει ένα τσιγάρο. Κι ο Τζον Τραβόλτα καπνίζει σε κάθε ταινία του κι ας έχει γίνει μαύρο πανί. Σβαρτσενέγκερ, Σταλόνε και Γουίλις επιμένουν κινηματογραφικά ότι ο «μάτσο» άντρας ανάβει πού και πού ένα τσιγάρο. Οι αντικαπνιστικές οργανώσεις αποκάλυψαν συμβόλαιο μισού εκατομμυρίου δολαρίων του Σταλόνε με καπνοβιομηχανία, προκειμένου να καπνίζει τα προϊόντα της σε πέντε ταινίες. Καταγγέλλουν ακόμη ότι συνειδητά το Χόλιγουντ επιτρέπει την γκρίζα διαφήμιση σε ταινίες για παιδιά και εφήβους, όπως το «Ποιος παγίδεψε τον Ρότζερ Ράμπιτ», «Μόνος στο σπίτι 2» ή το «Superman ΙΙ», στο οποίο η κοπέλα του υπερήρωα, η γνωστή Λόις καπνίζει Μάρλμπορο. Το αυτό συμβαίνει στους «Αντρες με τα μαύρα», όπου χαριτωμένοι εξωγήινοι καπνίζουν την ίδια μάρκα, κάνοντας σύμφωνα με τους καταγγέλλοντες να φαίνεται το κάπνισμα κουλ! Το Χόλιγουντ απαντά ότι πλέον οι «καλοί» καπνίζουν είτε λόγω εποχής («Μαύρη Ντάλια» κ.λπ.) είτε όταν αυτό είναι σεναριακά απαραίτητο. Και ο οργανισμός Motion Pictures Association , που χαρακτηρίζει τις ταινίες κατάλληλες ή ακατάλληλες, αποφάσισε να συμπεριλάβει το κάπνισμα στα κριτήριά του. Η Ντίσνεϊ είναι το μοναδικό προς το παρόν μεγάλο στούντιο, που λόγω του οικογενειακού χαρακτήρα των ταινιών του, ανακοίνωσε ότι θα επιβάλει καθολική απαγόρευση του καπνίσματος. Η τηλεόραση έχει τα δικά της άλλοθι. Στην πολύ πετυχημένη σειρά του '90 «Χ-Files», καπνιστής ήταν ο cancer-man, ένας μυστηριώδης, στα όρια της νομιμότητας τύπος , που βάζει τρικλοποδιές στον πράκτορα Μόλντερ. Και στο χιτ του 2000, το «Sex and the city», ένας εραστής τής Κάρι απειλεί ότι θα την εγκαταλείψει αν δεν κόψει το τσιγάρο. Είναι όλοι υποκριτές, απάντησε το λεγόμενο ανεξάρτητο σινεμά, με τον Τζιμ Τζάρμους να γυρίζει το «Καφές και Τσιγάρα», τον Γουέιν Γουάνγκ το «Καπνός», τον Πολ Οστερ το «Λίγος καπνός ακόμα», τον Τζον Τορτούρο το «Απιστίες και τσιγάρα», τον Τζέισον Ράιτμαν το «Thank you for smoking» και τον Τζόελ Κοέν τον «Ανθρωπο που δεν ήταν εκεί»! Πάντως, όταν κορυφαίος καθηγητής Ιατρικής από το Χάρβαρντ κλήθηκε να σχολιάσει τη σύγχρονη κινηματογραφική εικόνα του καπνιστή, δήλωσε ότι οι απόψεις μπορεί να συνεχίσουν να διίστανται, αλλά οι καπνιστές θα εξακολουθήσουν να πεθαίνουν.

1 σχόλιο:

Γεράσιμος Τρ. είπε...

Όπως αποδείξαμε περίτρανα κι εμείς, (μετά το Χόλιγουντ), ο καλύτερος τρόπος να μην κόψεις το κάπνισμα είναι να σου βάζουν ένα νόμο που να λέει οτι δήθεν το έκοψες.